سرماخوردگی خفیف تر از آنفلوآنزاست و بایستی این دو را از هم تمیز داد (در پایان این مطلب، توضیحاتی نیز درباره آنفلوآنزا آمده است).
بزرگسالان به طور متوسط دو تا سه بار و اطفال شش تا ده بار در طول سال سرما می خورند که بستگی به سن و موارد تماس آنها دارد. بینی اطفال منبع مناسب تری برای ویروس های سرماخوردگی است.
عامل سرماخوردگی
بیش از یکصد نوع ویروس سرماخوردگی وجود دارد که رینوویروس ها مهمترین آنها هستند و حدود نیمی از سرماخوردگی ها را باعث می شوند. حال ببینیم‌چگونه عفونت سرماخوردگی ایجاد می‌شود؟ میزان کم ویروس، حدود 1 تا 30 ذره، برای ایجاد عفونت کافی است! ویروس از راه های مختلف وارد بینی می شود، از آنجا به عقب بینی و بعد به طرف آدنوئید (لوزه سوم) می رود و در آنجا تکثیر می شود. به دنبال اولین سری تکثیر ویروس (یعنی حدود 10 تا 12 ساعت بعد از ورود اولین ویروس) علائم شروع می شود؛ و 36 تا 72 ساعت بعد به حداکثر می رسد.
ویروس به آسانی از محیط و وسایل آلوده و یا دست دادن با فرد سرماخورده به دست شخص منتقل می شود. سپس ویروس موجود روی انگشتان دست از طریق تماس با بینی یا چشم به این دو قسمت انتقال می یابد. ویروسی که روی چشم جا گرفت از طریق مجرای اشکی داخل بینی می شود و مسیری را که در بالا توضیح دادیم طی می کند. بعضی مواقع هم ویروس های سرماخوردگی توسط عطسه یا سرفه فرد بیمار در فضا پخش می شوند و مستقیماً روی چشم یا بینی فرد سالم قرار می گیرند و او را آلوده می کنند.
پاسخ بدن در برابر ویروس سرماخوردگی
خود ویروس آسیب اندکی دارد و بیشتر علائم سرماخوردگی ناشی از پاسخ دفاعی بدن به ویروس است؛ به این ترتیب که پس از آلوده شدن، سیستم ایمنی موادی به نام واسطه های التهابی تولید می کند. این واسطه ها منجر به گشادی عروق و ترشح از آنها و ترشح از غدد مخاطی می شوند و علائمی مثل آبریزش چشم و بینی را به همراه دارند. همچنین این مواد سبب تحریک رفلکس های سرفه، عطسه و تحریک پایانه های درد اعصاب می شوند.
نکته مهم این است که این واسطه ها برای رفع سرماخوردگی لازم نیستند، زیرا 25 درصد مردم سرما می خورند، در حالی که علامتی ندارند و مثل بقیه بهبود می یابند.
چرا کودکان بیشتر سرما می خورند؟
نوزادان تا شش ماهگی معمولاً به دلیل ایمنی ای که از مادرشان کسب کرده‌اند، در برابر ویروس سرماخوردگی مقاوم اند و اگر علائم مشابه سرماخوردگی پیدا کنند ممکن است علل دیگری داشته باشد. در این مواقع بهتر است هر چه سریع تر توسط پزشک معاینه شوند.بعد از شش ماهگی به دلایل زیر کودکان بیش از بزرگسالان مستعد سرماخوردگی اند:
الف) بچه‌ها ارتباط نزدیک و صمیمی با والدین و دیگر بالغان و بچه‌ها دارند.
ب) بچه‌های کوچک تر نمی توانند به خوبی، بهداشت از جمله شست و شوی دست ها و مراقبت به هنگام عطسه و سرفه را رعایت کنند.
ج) مجاری سینوس و گوش و راه های هوایی در بچه‌ها کوچک است و به آسانی به وسیله ترشحات مسدود می شود.
این عوامل بچه‌ها را بسیار به سرماخوردگی مستعد می کنند و سبب می شوند آنها منبع اولیه ویروس سرماخوردگی باشند.
عوارض سرماخوردگی
سرماخوردگی در بزرگسالان 7 تا 10 روز و در بچه‌ها 10 تا 14 روز طول می کشد و معمولاً به طور خود به خودی و بدون عارضه بهبود می یابد، اما گهگاه عوارضی بر جای می گذارد. به خصوص در کودکان ممکن است عفونت گوش میانی یا آلودگی مجاری هوایی تحتانی (ذات‌الریه و برونشیت) را در پی داشته باشد. تشدید علائم آسم، بروز سینوزیت و بدتر شدن برونشیت مزمن از دیگر عوارض سرماخوردگی است. (افراد مبتلا به آسم تا حد امکان از اشخاصی که به تازگی سرما خورده‌اند اجتناب کنند.)
علائم هشدار دهنده
در صورتی که خود یا کودکتان دچار علائم زیر شدید، حتماً به پزشک مراجعه کنید:
1. تب شدید.
2. ترشحات غلیظ بینی به رنگ زرد، سبز یا خاکستری.
3. سرفه ای که بیش از چهار روز طول بکشد.
4. سرفه یا خلط زرد، سبز یا خاکستری.
5. درد قفسه سینه.
6. تنفس سخت یا سریع؛ این علامت ممکن است در کودکان نشانه پنومونی (ذات‌الریه) باشد.
7. تغییر رنگ لب ها، پوست یا ناخن ها به رنگ آبی.
8. منگی و بی حالی کودک.
9. اگر شیرخوار شما به طور غیرمعمول بی قرار یا بی حال شده یا خوب شیر نمی خورد.
10. اگر سن شیرخوار زیر سه ماه است و تب کرده، حتماً این تب را جدی بگیرید و در اولین فرصت به پزشک مراجعه کنید.
11. اگر بچه‌ها از درد گوش شکایت کنند یا بچه‌های کوچک تر گوششان را بکشند.
12. اگر سرماخوردگی بیش از 10 روز در بزرگسالان و بیش از 14 روز در کودکان طول بکشد، بهتر نشود یا بدتر شود، ممکن است سینوزیت حاد باکتریال رخ داده و نیاز به اتخاذ تدابیر درمانی جدید توسط پزشک باشد.
بهتر است با بروز اولین علائم سرماخوردگی درمان شروع شود، چون:
الف) علائم سرماخوردگی تا 10 ساعت پس از ورود ویروس به بدن شروع می شوند و تا 48 ساعت بعد به اوج خود می رسند. درمان سرماخوردگی زمانی بسیار مؤثر است که با بروز اولین علائم در همان 10 ساعت آغازین شروع شود.
ب) سرماخوردگی اغلب سینوس ها را نیز درگیر می کند. فین کردن شدید سبب افزایش فشار در بینی و برگشت مایعات بینی به داخل سینوس ها می‌شود. فین کردن ممکن است علت بیماری سینوس ها در سرماخوردگی باشد. درمان زودهنگام سرماخوردگی سبب کاهش تعداد عطسه و میزان ترشحات و کاهش نیاز به فین کردن می شود؛ و در نتیجه احتمال ابتلا به سینوزیت را کاهش می‌دهد.
ج) طی سرماخوردگی تا 75 درصد افراد دچار اختلال در عملکرد شیپور اُستاش و فشارهای غیرطبیعی در گوش میانی می شوند. درمان زودهنگام ممکن است سبب کاهش عوارض گوشی بشود.
بعضی افراد معتقدند وقتی به پزشک مراجعه می کنند، او همان درمانی را برای آنها شروع می کند که خودشان در ذهن داشته اند؛ پس فایده مراجعه به پزشک چیست؟
حقیقت این است که پزشک با معاینه شما فقط به سرماخوردگی فکر نمی کند؛ او با معاینه ای ساده، احتمال عفونت استرپتوکوکی، عفونت گوش میانی، پنومونی، سینوزیت و همچنین دیگر بیماری هایی را که علائمی شبیه سرماخوردگی دارند مد نظر قرار می دهد و پس از رد آنها، اقدام به تجویز داروی مناسب می کند. در واقع با مراجعه به پزشک خیالتان راحت می شود که مشکل دیگری غیر از یک سرماخوردگی ندارید.
چنانچه اصرار دارید ابتدا در خانه از داروهای بدون نسخه استفاده کنید و اگر خوب نشدید به پزشک مراجعه کنید، حتماً به این نکات توجه کنید:
1. به هیچ عنوان با بروز علائم سرماخوردگی در کودکان به آنها آسپیرین ندهید؛ چون بعضی عفونت ها مثل آنفلوآنزا و آبله مرغان در مراحل اولیه علائمی شبیه سرماخوردگی دارند و مصرف آسپیرین در آنها منجر به بروز سندرم خطرناک رای/ REYE( آسیب مغزی و نارسایی پیشرونده کبدی) می شود. برای کاهش تب در کودکان به جای آسپیرین از قطره یا شربت استامینوفن استفاده کنید.
2. وقتی کودکان سرما می‌خورند، معمولاً بیشتر از بزرگسالان دچار گرفتگی بینی می شوند. استفاده از قطره بینی کلرورسدیم هر شش ساعت یک تا دو قطره در هر سوراخ بینی به رفع گرفتگی و خشکی بینی کمک می کند.
3. با بروز اولین علائم سرماخوردگی، می توانید یک قرص سرماخوردگی بزرگسالان(ADULT COLD) را هر شش ساعت مصرف کنید یا به جای آن یک قرص آنتی هیستامین دکونژستان به همراه یک ایبوپروفن هر دوازده ساعت مصرف کنید. اگر فقط تب و درد مختصری دارید، مصرف استامینوفن کافی است. در صورتی که بعد از یکی دو روز بهبود نیافتید یا دچار علائم هشدار دهنده شُدید به پزشک مراجعه کنید.
تنها داروی نسبتاً ایمن برای خانم های باردار استامینوفن است. توصیه می شود این گروه از زنان نباید بدون تجویز پزشک قرصADULT COLD و دیگر داروها را مصرف نکنند.
4. انتخاب و تجویز آنتی بیوتیک را کاملاً به پزشک واگذار کنید و اکیداً از مصرف خودسرانه آنتی بیوتیک ها بپرهیزید.
اقدامات کمکی و درمان های خانگی سرماخوردگی
استادی داشتم که معتقد بوددرمان سرماخوردگی سه تا الف است: استراحت، استامینوفن و آش!
- حین سرماخوردگی تا می توانید استراحت کنید. سیستم ایمنی برای تجدید قوا نیاز به استراحت دارد؛ بی توجهی به علائم یک عفونت ویروسی و سعی در ادامه کار و فعالیت، مدت ابتلا را طولانی می‌کند.
-هنگام سرماخوردگی مصرف مایعات را افزایش دهید )چای کمرنگ، آب میوه، آش و سوپ بدون ادویه(
- استفاده از بخور فواید زیادی دارد و موجب رفع گرفتگی بینی، مرطوب شدن مجاری تنفسی و بهبود سرفه‌های خشک و همچنین تسهیل خروج خلط می شود. اگر دستگاه بخور ندارید، می توانید یک ظرف آب را روی شعله بگذارید تا به جوش آید. سپس آن را با احتیاط داخل سینی روی زمین بگذارید، روی سر خود ملافه یا چادری بکشید و از هوای بخار تنفس کنید. بخور دادن را دست کم سه بار در روز هر بار به مدت 5 تا 15 دقیقه ادامه دهید )بهتر است از ظرفی که روی گاز در حال جوشیدن است بخور ندهید، چون اولاً حرارت آن معمولاً خیلی زیاد است و صورت را اذیت می‌کند، ثانیاً احتمال فرو افتادن ظرف به زمین و خدای ناکرده سوختگی وجود دارد(.
- هوای اتاق را مرطوب نگه دارید.
- مخاط بینی را با آب یا آب نمک یا قطره کلرورسدیم شست‌وشو دهید.
- غِرغِره کردن آب نمک را فراموش نکنید؛ چون به رفع خشکی گلو و پاک شدن مخاط از ویروس کمک می‌کند. برای این کار، یک قاشق چایخوری نمک را در یک لیوان آب بریزید و غرغره کنید. توجه کنید که شوری زیاد از حد آب نمک سبب آزار گلو و حالت تهوع می شود. به جای آب نمک می توان از سرم کلرورسدیم معروف به سرم شست‌وشو استفاده کرد.
- اگر پوست اطراف بینی قرمز و زخمی شده، آن را با وازلین یا پماد ویتامینA+D چرب کنید.
- قرص های مکیدنی(COLD CAND) در تسکین التهاب گلو مؤثرند.
- مواد حاوی ویتامینC در تسریع بهبود سرماخوردگی مؤثرند. پرتقال ، گریپ فروت، انواع توت، فلفل دلمه ای و سبزیجات برگ سبز غنی از ویتامینC هستند.
اقداماتی که در کاهش خطر انتشار سرماخوردگی مؤثرند:
1. رفت و آمد و تماس خود را با شخص بیمار به ویژه در سه روز اول بیماری کاهش دهید.
2. دست ها را پس از تماس با فرد بیمار یا وسایل و سطوح آلوده بشویید.
3. دست ها را با بینی و چشم خود تماس ندهید.
4. در مسیر سرفه و عطسه اشخاص بیمار قرار نگیرید.
O شستن دست ها؛ شستن دست ها باید 15 تا 20 ثانیه به وسیله آب و صابون انجام شود. صابون ها و شوینده‌های معمولی ویروس را غیر فعال نمی کنند؛ اما سبب برداشت آن از دست ها می شوند. شستن دست ها به ویژه پس از تماس با بچه‌های سرماخورده مهم است.
آنفلوآنزا
یک بیماری ویروسی شدیداً مسری است که مجاری تنفسی را درگیر می کند. آنفلوآنزا شبیه سرماخوردگی است، اما علائم آن ناگهانی تر و شدیدتر است. اغلب با تب، لرز، دردهای عضلانی و سرفه‌های شدید همراه است و معمولاً در فصول سرد سال به صورت همه گیری بروز می کند.
بعد از 5 روز، تب و دیگر نشانه‌های بیماری ناپدید می شوند، اما سرفه و ضعف ممکن است ادامه یابند. همه علائم معمولاً طی یک تا دو هفته از بین می روند. با وجود این مهم است که آنفلوآنزا را به سرعت درمان کنیم چون ممکن است سبب پنومونی و دیگر عوارض تهدید کننده حیات به ویژه در شیرخواران و سالمندان و کسانی که بیماری های مزمن دارند، بشود.
راه های پیشگیری از آنفلوآنزا
1. ساده‌ترین راه اجتناب از شلوغی است.
2. بهترین راه بعدی شستن مکرر دستهاست.
3. استفاده از واکسن نیز خطر ابتلا را کم می‌کند؛ اگر هم فرد واکسینه شده به آنفلوآنزا مبتلا شود، علائم بیماری خفیف‌تر خواهد بود.
واکسن آنفلوآنزا
چه افرادی بیشتر نیاز به تزریق واکسن آنفلوآنزا دارند؟
- کودکان 6 تا 23 ماهه به‌خصوص اگر در مهدکودک ها نگهداری می شوند.
- هر بچه یا شخص بالغی که دچار بیماری مزمن است (آسم، آلرژی ، بیماری مزمن قلبی و ریوی و...)
- افراد 6 تا 18 ساله که بنا به دلایلی تحت درمان طولانی مدت با آسپیرین هستند.
- هر شخصی که با شیرخواران زیر شش ماه کار می‌کند (مثل پرستاران و مربیان مهدکودک ها و شیرخوارگاه ها)
- سالمندان 65 ساله و بالاتر.
- سالمندان مقیم خانه های سالمندان.
- پرسنل بهداشتی - درمانی که در تماس مستقیم با بیماران هستند.
تزریق واکسن آنفلوآنزا برای چه افرادی ممنوع است؟
- هر شخصی که حساسیت شدید به تخم مرغ و فرآورده‌های آن دارد.
- هر بیمار تبدار مریض احوال تا هنگام بهبودی نباید واکسن بزند.
- هر فردی که سابقه حساسیت شدید به واکسن آنفلوآنزا دارد.
- شیرخواران زیر شش ماه.
- هر شخصی که دچار سندرم گیلن‌باره باشد.
نحوه تزریق واکسن
واکسن سالی یک بار در مهر و آبان به اندازه 5/0سی سی در عضله بازو تزریق می شود و تا حدود یک سال به فرد مصونیت می دهد.
منبع./تبیان
